تحلیل گذار تجرد زنان و مردان در ایران طی سه دهه‌ی اخیر

ازدواج و زناشویی از جمله مسائل مهم حیات بشر در طول تاریخ بوده و مبنای تشکیل خانواده یعنی اولین و مهم‌ترین واحد اجتماعی است. با تشکیل این واحد، انجام یکی از وظایف مهم خانواده یعنی فرزندآوری آغاز می‌شود. بنا بر این، بین ازدواج و باروری رابطه‌ی بسیار نزدیکی وجود دارد. زمان وقوع ازدواج (یعنی سنی که در آن ازدواج اتفاق می‌افتد) تأثیر بلافصل و بدون واسطه‌ای را بر باروری اعمال می‌کند. نوسازی و مدرنیزاسیون نیز در ایجاد تغییرات حوزه‌ی زناشویی و تشکیل خانواده بی‌تأثیر نبوده است. نوسازی از طریق ایجاد نیازها و تقاضاهای جدید و نمایاندن سبک‌های جدیدی از زندگی به‌خصوص در میان جوانان، آنها را با مسائل جدیدی درگیر و آشنا کرده، به‌گونه‌ای که نیاز به ازدواج و تشکیل خانواده را به اولویت‌های بعدی منتقل کرده است. چگونگی »وضع زناشویی« در گروه‌های مختلف سنی جمعیت یک کشور، بازتابی از اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده و ثبات آن بوده و الگوی سنی ازدواج و طلاق در جمعیت را بازگو می‌کند. بررسی روند تغییرات این شاخص در گذر زمان نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. باید دانست که وضعیت زناشویی یک جامعه در طول زمان ثابت باقی نمی‌ماند و همگام با توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی جامعه، پارامترهایی مثل سن ازدواج، عمومیت آن، نرخ طلاق و غیره تغییر می‌کند. این تغییرات حتی در جوامعی با سطح توسعه‌ی اقتصادی ـ اجتماعی یکسان نیز برابر نخواهد بود و هنگامی که فرهنگ‌ها و ارزش‌های سنتی یک جامعه قوی‌تر باشد، این تغییرات آهسته‌تر به وقوع می‌پیوندد. داده‌های این مطالعه از آمارهای مربوط به وضع زناشویی سرشماری عمومی نفوس و مسکن کشور سال‌های ۱۳۷۵، ۱۳۸۵ و ۱۳۹۵ جمع‏آوری و با تحلیل مجدد این داده‌ها، چگونگی گذار وضع تجرد زنان و مردان ایرانی سه دهه‌ی اخیر به روش مقطعی بررسی شده است. در این مطالعه‏ی تحلیل مقطعی، گذار تجرد زنان و مردان ۴۹-۱۵ ساله‌ی کشور در مقاطع زمانی ۱۰ ساله‏ی سرشماری بررسی شده است. در این مطالعه، تغییرات دو شاخص »درصد تجرد قطعی« و »سن تجرد قطعی« به‌عنوان دو شاخص مرتبط با تجرد مردان و زنان نیز مورد بحث قرار گرفته است. بنا بر تعریف، درصد کسانی که اصلاً ازدواج نمی‌کنند به‌عنوان شاخص تجرد قطعی در نظر گرفته می‌شود (میرزایی، ۱۳۶۸:۸۴). هر چه به سن افراد اضافه می‌شود، از رقم درصد مجردین کاسته می‌شود و سنی که این رقم به حداقل رسیده و پس از آن تکرار می‌شود نیز سن تجرد قطعی نامیده می‌شود (کاظمی‌پور، ۱۳۸۸:۴۸). اندازه‌ی این شاخص متغیر و در جوامع مختلف، تحت تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، عقیدتی و مذهبی، متفاوت است. معمولاً تجرد قطعی در مردان بیش از زنان است؛ هر چند ممکن است در برخی موارد نیز تجرد قطعی زنان بیش‌تر از مردان باشد (میرزایی، ۱۳۶۸:۸۶).